สรุป ความรู้และบทเรียน เพื่อการขับเคลื่อนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา จากการปฐมนิเทศฯ แลกเปลี่ยนเรียนรู้ "บทเรียนทรงพลัง" เพื่อการขับเคลื่อนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา เมื่อวันที่ 23 ส.ค. 2565

สรุป ความรู้และบทเรียน เพื่อการขับเคลื่อนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา จากการปฐมนิเทศฯ แลกเปลี่ยนเรียนรู้ “บทเรียนทรงพลัง” เพื่อการขับเคลื่อนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา เมื่อวันที่ 23 ส.ค. 2565

เมื่อวันที่ 23 ส.ค. 2565 ที่ผ่านมา สบน. ได้จัดการปฐมนิเทศและแลกเปลี่ยนรู้ “บทเรียนทรงพลัง” เพื่อการขับเคลื่อนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา (อ่านรายละเอียด) รับชมและดาวน์โหลดเอกสารย้อนหลัง (คลิก) จากการปฐมนิเทศ ดังกล่าว ผู้ทรงคุณวุฒิในคณะกรรมการนโยบายพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาและผู้แทนจากพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา จ.เชียงใหม่ ศรีสะเกษ ระยอง และสตูล ได้นำเสนอแนวทางการขับเคลื่อนฯ และตัวอย่างของจังหวัด และแลกเปลี่ยนเรียนรู้บทเรียนและประสบการณ์ร่วมกัน ดังนั้น เพื่อเป็นการให้ผู้อ่านได้เห็นภาพรวมในการปฐมนิเทศ ผู้เขียนจึงได้สรุปสาระสำคัญที่เป็น “บทเรียนทรงพลัง” เพื่อการขับเคลื่อนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา รายละเอียดโดยสรุป ดังนี้

เป้าหมายของพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา

ตามมาตรา 5 แห่งพระราชบัญญัติพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา พ.ศ. 2562 พื้นที่นวัตกรรมการศึกษาจัดตั้งขึ้นเพื่อวัตถุประสงค์ (1) คิดค้นและพัฒนานวัตกรรมการศึกษาและการเรียนรู้เพื่อยกระดับผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษาของผู้เรียน รวมทั้งเพื่อดำเนินการให้มีการขยายผลไปใช้ในสถานศึกษาขั้นพื้นฐานอื่น (2) ลดความเหลื่อมล้ำในการศึกษา (3) กระจายอำนาจและให้อิสระแก่หน่วยงานทางการศึกษา และสถานศึกษานำร่องในพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาเพื่อเพิ่มความคล่องตัวในการบริหารและการจัดการศึกษาให้มีคุณภาพและประสิทธิภาพยิ่งขึ้น และ (4) สร้างและพัฒนากลไกในการจัดการศึกษาร่วมกันระหว่างภาครัฐ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นภาคเอกชน และภาคประชาสังคมในพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา

เมื่อพิจารณาวัตถุประสงค์การจัดตั้งพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาในข้อ 4 พื้นที่นวัตกรรมการศึกษาจึงเป็นพื้นที่ปฏิรูปการบริหารจัดการศึกษาในร่วมกันระหว่างภาครัฐ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นภาคเอกชน และภาคประชาสังคมในพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา โดยจะประกอบด้วย 2 ส่วนคือ (1) การบริหารจัดการศึกษาในจังหวัด (2) การจัดการเรียนรู้ของสถานศึกษานำร่อง เพื่อให้เกิดการขับเคลื่อนในพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา คณะกรรมการขับเคลื่อนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาควรดำเนินการตามมาตรา 20 ซึ่งพระราชบัญญัติพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา พ.ศ. 2562 ได้กำหนดหน้าที่และอำนาจไว้ให้คณะกรรมการขับเคลื่อนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา ดำเนินการให้บรรลุวัตถุประสงค์ตามมาตรา 5 ซึ่งเป็นส่วนสำคัญในการขับเคลื่อนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาของแต่ละจังหวัด อาทิ

• กำหนดยุทธศาสตร์และแผนขับเคลื่อนฯ
• ประสานหน่วยงานเพื่อร่วมขับเคลื่อนตามยุทธศาสตร์/สนับสนุนการจัดการเรียนสอน
• สนับสนุนให้สถานศึกษานำร่อง ปรับหลักสูตร/นำหลักสูตรไปใช้
• เพิ่ม/พัฒนาศักยภาพครูและบุคลากรทางการศึกษา
• จัดให้มีการออกแบบการทดสอบผู้เรียน/ประเมินผลการจัดการศึกษา
• ส่งเสริม สนับสนุน ช่วยเหลือ ติดตาม เสริมสร้าง เตรียมความพร้อมสถานศึกษานำร่องให้จัดการเรียนรู้ที่มีคุณภาพและเกิดการพัฒนานวัตกรรม/นำไปใช้
• เพิ่มขีดความสามารถของหน่วยงานการศึกษาในการพัฒนานวัตกรรม/นำไปใช้

กำหนดเป้าหมายสู่ความสำเร็จและสร้างกลไกการทำงานจากทุกภาคส่วน

ในการขับเคลื่อนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาสิ่งที่ควรดำเนินการเพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์ของการจัดตั้งพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา คือ (1) การยกระดับผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษา (2) การลดความเหลื่อมล้ำ (3) การเพิ่มประสิทธิภาพการบริหาร และ (4) การสร้างกลไกการมีส่วนร่วม ซึ่งพระราชบัญญัติพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา พ.ศ. 2562 ได้ปลดล็อกและให้ความอิสระใน 6 ด้าน คือ (1) หลักสูตร (2) สื่อการเรียนรู้ (3) การวัดและประเมินผล (4) การประกันคุณภาพการศึกษา (5) บุคลากร และ (6) งบประมาณ

ในวาระเริ่มแรก (ระยะเร่งด่วน) ของการเป็นพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา สิ่งสำคัญที่ต้องดำเนินการในขั้นแรก คือ การกำหนดเป้าหมายร่วมกันของจังหวัดจากทุกภาคส่วน เพื่อตอบสนองใน 3 ประเด็น คือ (1) จังหวัดการศึกษาด้วยตนเอง (2) สถานศึกษาพัฒนาทั้งระบบ และ (3) ผู้เรียนเป็นผู้เรียนรู้ด้วยตนเองตอบสนองผลลัพธ์ที่พึงประสงค์ของการศึกษา (Desired Outcomes of Education: DOE) ของชาติ จังหวัด และสถานศึกษา โดยการออกแบบใน 3 ระดับ คือ

• Macro System กำหนดผลลัพธ์ที่พึงประสงค์ของการศึกษาที่ศึกษาและวิเคราะห์จาก Global DOE, OECD Learning Framework 2030,มาตรฐานการศึกษาของชาติ,นโยบายยกระดับผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษา นำมาออกแบบผลลัพธ์ที่พึงประสงค์ของการศึกษา/วิสัยทัศน์/เป้าประสงค์ของจังหวัด โดยการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน บนฐานทุนของพื้นที่เพื่อตอบสนองความต้องการของคนในจังหวัด
• Meso System สร้างกลไกความร่วมมือระดับจังหวัด ออกแบบเป็นนวัตกรรมเชิงพื้นที่ซึ่งจะประกอบด้วย 4 ส่วน คือ (1) แผนยุทธศาสตร์การศึกษา (2) กรอบหลักสูตรจังหวัด (3) ระบบข้อมูล และการติดตาม และ (4) กลไกความร่วมมือจากทุกภาคส่วน เพื่อวางบทบาทการทำงานในการพัฒนาคุณภาพการศึกษาและพัฒนาควาสามารถบุคลากร และสร้างอำนาจต่อรองในการระดมทรัพยากรในการบริหารงบประมาณในพื้นที่และสนับสนุนสถานศึกษาให้สามารถดำเนินการได้อย่างมีประสิทธิภาพ
• Micro System การพัฒนานวัตกรรมเชิงระบบเพื่อพัฒนาโรงเรียนทั้งระบบ อาทิ กำหนดเป้าหมายหลักของผู้เรียนในสถานศึกษา (School Concept) การปรับเปลี่ยนความคิดของผู้บริหารครู ผู้ปกครอง การปรับ/ลด/ปลด/ปล่อย กฎระเบียบ ตัวชี้วัด เปลี่ยนผู้อำนวยการสถานศึกษาเป็นผู้นำทางวิชาการ เปลี่ยนครูเป็นผู้เชี่ยวชาญการออกแบบการเรียนรู้ ปรับเปลี่ยนการเรียนรู้ให้มีความหมายต่อชีวิต การปรับหลักสูตรสถานศึกษาสู่หลักสูตรสถานศึกษาฐานสมรรถนะ/หลักสูตรใหม่ ปรับการวัดและประเมินผลตามหลักสูตรใหม่ ปรับ/เปิดพื้นที่การเรียนรู้ที่หลากหลายและเชื่อมในการใช้ชีวิตจริง พัฒนาโค้ชในพื้นที่ (ผู้อำนวยการ ครู ศึกษานิเทศก์) และเปิดรับความร่วมมือจากภาคีเครือข่ายเพื่อสนับสนุนองค์ความรู้ทางวิชาการและเป็นพี่เลี้ยง

แผนการขับเคลื่อนในระยะยาว (3 ปี) เพื่อให้การขับเคลื่อนบรรลุผลสำเร็จ สถานศึกษาควรดำเนินการขับเคลื่อนใน 6 ด้าน คือ (1) พัฒนาวิธีการประเมินผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษาตามหลักสูตรใหม่ (2) พัฒนาการประกันคุณภาพการศึกษาภายในสถานศึกษาแบบใหม่ (3) วางแผนพัฒนาสถานศึกษากรณีที่ไม่ผ่านการประเมินคุณภาพการศึกษา (4) ออกแบบการบริหารบุคคลเพื่อเพิ่มขีดความสามารถและเป็นการสนับสนุนส่งเสริมครู (5) หาแนวทางระดมทรัพยากร และ (6) ติดตามผลการดำเนินงานเพื่อพัฒนาแผนงานอยู่เสมอ เพื่อให้เกิดการบริหารอย่างเป็นระบบเป็นวงจรอย่างต่อเนื่อง

การเลือกใช้หลักสูตรให้ตอบโจทย์พื้นที่

การเลือกใช้หลักสูตรประเภทต่าง ๆ ตามมาตรา 25 แห่งพระราชบัญญัติพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา พ.ศ. 2562 สถานศึกษาสามารถเลือกใช้ได้ 4 ประเภท (อ่านรายละเอียด) ดังนี้

• หลักสูตรประเภทที่ 1 หลักสูตรที่ปรับมาจากหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐานให้เหมาะสมกับบริบทพื้นที่ ครอบคลุมสมรรถนะสำคัญ คุณลักษณะอันพึงประสงค์ และมาตรฐานการเรียนรู้
• หลักสูตรประเภทที่ 2 หลักสูตรที่ปรับเพิ่มเติม จากประเภทที่ 1
• หลักสูตรประเภทที่ 3 หลักสูตรที่ไม่ใช่หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐานตามกฎหมายว่าด้วยการศึกษาแห่งชาติ (มติคณะกรรมการนโยบายพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา เมื่อวันที่ 21 กันยายน 2563 เห็นชอบให้หลักสูตรฐานสมรรถนะเป็นหลักสูตรประเภทที่ 3)
• หลักสูตรประเภทที่ 4 หลักสูตรต่างประเทศ

การพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษา

โดย รศ.ทิศนา แขมมณี ผู้ร่างแนวทางการพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษาของสถานศึกษานำร่องในพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา

สถานศึกษาควรดำเนินการ ดังต่อไปนี้

1. ศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูลเกี่ยวกับปัญหาและความต้องการของสถานศึกษา ผู้เรียนและบริบท  เพื่อใช้ในการตัดสินใจเลือกประเภทหลักสูตรที่ต้องการ
2. ดำเนินการพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษาร่วมกัน  โดยบุคลากรของสถานศึกษา ร่วมกับผู้ให้การสนับสนุนส่งเสริมทางวิชาการ เช่น นักวิชาการ ผู้เชี่ยวชาญ ที่ปรึกษา ศึกษานิเทศก์ โค้ช ผู้รู้ ผู้มีประสบการณ์ และผู้เกี่ยวข้อง
   • ศึกษาหาความรู้ เรียนรู้ สร้างความเข้าใจ เกี่ยวกับกระบวนการและวิธีการพัฒนาหลักสูตรจากแหล่งความรู้ต่าง ๆ
   • ยกร่างหลักสูตรโดยบุคลากรของสถานศึกษา
3. นำเสนอหลักสูตรเพื่อรับฟังความคิดเห็นจากผู้เรียน ผู้ปกครอง ครูและบุคลากรทางการศึกษา องค์กรปกครองส่วน ท้องถิ่น  ผู้แทนภาคเอกชน  และผู้แทนภาคประชาสังคมในพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา (ตามข้อกำหนดในมาตรา 26)  แล้วปรับหลักสูตรให้สมบูรณ์
   • ในกรณีที่เป็นหลักสูตรประเภทที่ 3  และ 4  จะต้องนำเสนอให้คณะกรรมการนโยบายพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาพิจารณาให้ความเห็นชอบก่อน
4. บริหารจัดการนำหลักสูตรไปใช้ในระดับชั้นเรียน
   • การสร้างความเข้าใจร่วมกันของผู้ใช้หลักสูตร
   • การบริหารจัดการเพื่อการนำหลักสูตรสู่การปฏิบัติ เช่น การจัดทำโครงสร้างรายวิชา หน่วยการเรียนรู้ โครงงาน กิจกรรม การจัดตารางเรียน การจัดกลุ่มผู้เรียน การกำหนดภาระงานสอน
   • การจัดระบบนิเวศการเรียนรู้ การจัดสรรทรัพยากร และการจัดกิจกรรมเสริมต่าง ๆ การจัดระบบการหนุนเสริมการเรียนรู้ของครู และการพัฒนาบุคลากรที่เกี่ยวข้อง
5. จัดระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายในสถานศึกษา และมีการประเมินเพื่อวัดผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษาของผู้เรียน และตรวจสอบคุณภาพการศึกษาภายในสถานศึกษาเป็นประจำทุกปีตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่คณะกรรมการนโยบายพื้นที่นวัตกรรมการศึกษากำหนด (มาตรา 37) ทั้งนี้ สถานศึกษานำร่องที่มีผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษาของผู้เรียนตามหลักเกณฑ์ที่คณะกรรมการนโยบายประกาศกำหนด ให้ถือว่าเป็นการผ่านการประเมินคุณภาพการศึกษาภายนอก ตามกฎหมายว่าด้วยการศึกษาแห่งชาติแล้ว

จากบทสรุปความรู้จากการปฐมนิเทศฯ ข้างต้น จะเป็นประโยชน์ให้พื้นที่นวัตกรรมการศึกษาเดิมและที่กำลังขอจัดตั้งพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาใหม่ ได้เห็นภาพรวม และมาร่วมผลักดันให้พื้นที่นวัตกรรมการศึกษาสู่ความสำเร็จเพื่อเป็นต้นแบบและขยายผลต่อไปใช้ในอนาคต หากท่านชอบบทความเกี่ยวกับพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา โปรดติดตามบทความถัดไป

ที่มา

• ประภาภัทร นิยม. (2565). จะเลือกใช้นวัตกรรมให้เหมาะสมกับพื้นที่ได้อย่างไร (ไฟล์เสียงและเอกสารประกอบ).
• ทิศนา แขมมณี. (2565). ความมีอิสระในการใช้หลักสูตรและการปรับหลักสูตร (ไฟล์เสียงและเอกสารประกอบ).
• สมศักดิ์ พะเนียงทอง. (2565). แนวคิดสู่จังหวัดจัดการตนเอง (ไฟล์เสียง).
• สมเกียรติ ตั้งกิจวานิช์. (2565). พื้นที่นวัตกรรมการศึกษาน้อใหม่ ก้าวอย่างไรให้ถึงฝั่งฝัน (ไฟล์เสียงและเอกสารประกอบ).
• สุทธิมาศ อภิรักษ์วณิชย์. (2565). การพัฒนาระบบนิเวศการศึกษาอย่างเป็นระบบ (ไฟล์เสียงและเอกสารประกอบ).
• สุทธิ สายสุนีย์และสมพงษ์ หลีเคราะห์. (2565). การจัดการเรียนรู้บนภูมิสังคมและการจัดการเรียนรู้โดยครูสามเส้า (ไฟล์เสียงเและอกสารประกอบ).
• วัชรกาญจน์ คงพูลและปกรณ์ชัย สุพัฒน์. (2565). Sisaket ASTCES สู่หลักสูตรฐานสมรรถนะและกลไก Super Coach (ไฟล์เสียงและเอกสารประกอบ).
• สินอาจ ลําพูนพงศ์. (2565). การพัฒนาพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา จ.เชียงใหม่ บนความหลากหลาย (ไฟล์เสียง).
• ทัฬหวิชญ์ ฐิติรัตน์สกุล. (2565). เบื้องหลังการเปลี่ยนแปลงในพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา จากผลการวิจัย โดย TDRI (ไฟล์เสียงและเอกสารประกอบ).

ติดตามอื่น ๆ ได้ที่

ผู้เขียน : อิศรา โสทธิสงค์
กราฟิกดีไซน์เนอร์ : อิศรา โสทธิสงค์, เก ประเสริฐสังข์
ผู้อัพโหลดคอนเทนต์ : ภัชธีญา ปัญญารัมย์

• Facebook
• Twitter
• Line