ลงพื้นที่เรียนรู้ในชุมชน ได้สัมผัสภูมิปัญญาของคน เห็นคุณค่าความรู้ใกล้ตัว ด้วยกระบวนการเรียนรู้ด้วยโครงงานฐานวิจัย (RBL) 14 ขั้นตอน

ลงพื้นที่เรียนรู้ในชุมชน ได้สัมผัสภูมิปัญญาของคน เห็นคุณค่าความรู้ใกล้ตัว

———-

กระบวนการเรียนรู้ด้วยโครงงานฐานวิจัย (RBL) 14 ขั้นตอน พร้อมบูรณาการด้วยนวัตกรรมครูสามเส้า
เพื่อพัฒนาผู้เรียน ให้มีความคิดสร้างสรรค์ มีประสบการณ์ตรงจากการลงมือทำ โรงเรียนบ้านห้วยน้ำดำ จ.สตูล

———-

โรงเรียนบ้านห้วยน้ำดำ โรงเรียนนำร่องพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาจังหวัดสตูล ตั้งอยู่ที่หมู่ที่ 10 บ้านห้วยน้ำดำ ตำบลควนกาหลง อำเภอควนกาหลง จังหวัดสตูล สังกัด สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาสตูล ผู้ปกครองนักเรียนและคนในชุมชนส่วนมากประกอบอาชีพเกษตรกร อาทิ ทำสวนยางพารา  ทำสวนผลไม้ (ทุเรียน เงาะ ลองกอง) ค้าขาย และเป็นสังคมพหุวัฒนธรรม ในชุมชนมีทั้งคนนับถือศาสนาอิสลามและศาสนาพุทธอาศัยอยู่ละแวกเดียวกัน

การเปลี่ยนแปลงหลังการเป็นสถานศึกษานำร่อง

จากการสัมภาษณ์ นางรัชนี  ทองเงิน ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านห้วยน้ำดำในขณะนั้น (ปัจจุบันเป็นผู้เกษียณอายุราชการ) ได้ให้ข้อมูลถึงการเปลี่ยนแปลงหลังจากได้เข้าร่วมเป็นโรงเรียนนำร่องพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาแล้ว สิ่งที่โดดเด่นคือการเปลี่ยนแปลงในการบริหารจัดการสถานศึกษาในด้านการเรียนการสอน เช่น การจัดทำหลักสูตรและพัฒนาหลักสูตร การใช้นวัตกรรมในการจัดการเรียนการสอน ซึ่งเป็นการทำงานที่สร้างความท้าทายและความสนุกสนานในการทำงาน เป็นการทำงานอย่างมีความหวังว่าจะสามารถพัฒนาคุณภาพผู้เรียนให้ประสบความสำเร็จ โรงเรียนได้รับงบประมาณสนับสนุนในการจัดการศึกษาเพิ่มขึ้น นอกเหนือจากงบอุดหนุนรายหัว เพื่อใช้พัฒนานวัตกรรม มีการรวมกลุ่มของโรงเรียนนำร่องในเขตพื้นที่ที่ใช้นวัตกรรมลักษณะเดียวกัน ทำให้เกิดเครือข่ายโรงเรียนที่มีอุดมการณ์และเห็นคุณค่าในสิ่งเดียวกัน มีการจัดเวทีเพื่อแลกเปลี่ยนความรู้ทางวิชาการ เพื่อนำมาพัฒนาการจัดการเรียนรู้ของโรงเรียนให้มีคุณภาพต่อไป

หลักการการบริหารสถานศึกษา

โรงเรียนได้มีการนำกระบวนการ PDCA มาใช้บริหารจัดการสถานศึกษา เพื่อพัฒนาศักยภาพบุคลากร

• P : วางแผนสร้างความเข้าใจกับครู ผู้ปกครอง ชุมชน เกี่ยวกับการเป็นสถานศึกษานำร่องพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา การจัดทำหลักสูตร การพัฒนาครู การจัดรูปแบบการสอน การใช้งบประมาณ การพัฒนานวัตกรรม

• D :  ดำเนินการตามแผนที่ได้กำหนดรายละเอียด ดังนี้

1.  ประชุม ครู ผู้ปกครอง คณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน ผู้นำชุมชน หัวหน้าหน่วยงานองค์กรต่าง  ๆ ในเขตบริการของโรงเรียน  เพื่อสร้างการรับรู้เกี่ยวกับการดำเนินงานโรงเรียนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา
2.  ปรับปรุงหลักสูตรเป็นหลักสูตรภูมิสังคม คือ มีการศึกษาทุนทางสังคมของชุมชน เช่น ทุนเศรษฐกิจทุนวัฒนธรรม ทุนอาชีพ ทุนภูมิปัญญา  ทุนเงินตรา  และกำหนดสาระตามทุนต่างๆเหล่านี้เข้าไปในหลักสูตร
3.   พัฒนาบุคลากร เกี่ยวกับการสอน แบบ Active learning  / การจัดการเรียนรู้แบบโครงงานฐานวิจัย
4.   ปรับปรุงหลักสูตรเป็นหลักสูตรฐานสมรรถนะ 
5.   จัดการเรียนรู้แบบ Active learning
6.   วัดและประเมินผลตามสมรรถนะ
7.   ชุมชน/ผู้ปกครอง มีส่วนร่วมในการพัฒนาคุณภาพผู้เรียน

• C :  ประเมินและสรุปผล

1. นิเทศติดตามผลการจัดกิจกรรม โดยการสังเกต สอบถาม ออย่างต่อเนื่อง
2. จัดกิจกรรม PLC ทุกสัปดาห์ ( ทุกวันศุกร์  เวลา 14.00-16.30 น ) เพื่อให้ครูได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้ เกี่ยวกับการจัดการเรียนการสอน และเรื่องอื่น ๆ ตามความเหมาะสม
3. ครูรายงานสรุปผลการดำเนินงานเป็นรายบุคคล

• A :  ปรับปรุงแก้ไขและวางแผนใหม่ต่อไป นำข้อมูลที่ได้จากการนิเทศติดตาม และ การ PLC มาช่วยเหลือครู และปรับปรุงการทำงาน ให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น

 นวัตกรรมที่ใช้ในการจัดการเรียนรู้

• ด้านบริหาร การบริหารแบบมีส่วนร่วมโดยใช้นวัตกรรมครูสามเส้า  (ครูในโรงเรียน/ครูผู้ปกครอง/ครูในชุมชน)

• ด้านงานวิชาการ การจัดการเรียนรู้โดยใช้โครงงานฐานวิจัย  5 หน่วย 14 ขั้นตอน ประกอบด้วย

• หน่วยที่ 1 หน่วยได้เรื่อง มี 2 ขั้นตอน คือ

1. เรียนรู้เรื่องใกล้ตัว
2. วิเคราะห์เลือกเรื่อง

• หน่วยที่ 2 โครงงาน มี 3 ขั้นตอน คือ

1. พัฒนาโจทย์วิจัย
2. ออกแบบงานวิจัย 
3. นำเสนอโครงงานวิจัย

• หน่วยที่ 3 สืบค้นข้อมูล  มี 3 ขั้นตอน  คือ 

1. สร้างเครื่องมือ
2. ลงพื้นที่เก็บข้อมูล
3. ตรวจสอบวิเคราะห์ข้อมูล

•  หน่วยที่ 4 ทางเลือกใหม่ ( ปฏิบัติการทางสังคม ) มี 4 ขั้นตอน  คือ

1. ศึกษาข้อมูลชุมชน
2. กำหนดทางเลือกใหม่ 
3. สร้างแผนปฏิบัติการ 
4. ทดลองปฏิบัติการ

• หน่วยที่ 5  สรุปและรายงานผล มี 2 ขั้นตอน คือ

1. รายงานผล
2. นำเสนอผลงานวิจัย

กิจกรรมเด่นเน้นลงมือทำที่นักเรียนชื่นชอบ

• หน่วยที่ 3 สืบค้นข้อมูล ขั้นตอนที่ 7 เป็นขั้นตอนที่นักเรียนต้องลงพื้นที่เก็บข้อมูลในชุมชน การเตรียมเครื่องมือ อุปกรณ์ และวางแผนการลงพื้นที่ สอบถาม สัมภาษณ์ ลงปฏิบัติด้วยตนเอง เรียนรู้จากผู้รู้ในชุมชน ทำให้นักเรียนได้เห็นคุณค่าของความรู้ที่อยู่ใกล้ตัว ได้สัมผัสและเกิดความภูมิใจในภูมิปัญญาของคนในชุมชน ทำให้เห็นว่าความรู้สามารถเกิดขึ้นได้ทุกที่ทุกเวลา และการเรียนรู้ไม่ได้มีแค่วิชาการเพียงอย่างเดียวแต่ยังมีวิชาชีวิตที่ต้องเรียนรู้ด้วย
• กระบวนการสร้างแผนและปฏิบัติการ เป็นขั้นตอนคืนข้อมูลชุมชน เมื่อนักเรียนลงพื้นที่เก็บข้อมูล นักเรียนสามารถนำข้อมูลที่ได้จากการลงพื้นที่ ประมวลผลข้อมูลและสามารถนำเสนอข้อมูลในชุมชนได้ทราบจากการเรียนรู้ของตนเอง

ผลลัพธ์หลังจากใช้นวัตกรรม

• นักเรียน มีการเรียนรู้ตั้งแต่การวางแผนการลงพื้นที่ นักเรียนต้องเตรียมก่อนลงพื้นที่ ทั้งเครื่องมือในการลงพื้นที่  แบบสอบถาม แบบสัมภาษณ์ มีการแบ่งหน้าที่ความรับผิดชอบของนักเรียนแต่ละคน นักเรียนต้องเขียนหนังสือขออนุญาต และต้องขออนุญาตจากผู้บริหารด้วยตัวของนักเรียนเอง เตรียมอุปกรณ์ต่าง ๆ วางแผนงานการเดินทาง พาหนะที่ต้องเดินทาง การแก้ปัญหาเฉพาะหน้าขณะลงพื้นที่ และ ตารางเวลาการลงพื้นที่แต่ละครั้ง นักเรียนได้ประสบการณ์จริงจากการที่ได้ปฏิบัติด้วยตนเอง นักเรียนทุกคนใช้ศักยภาพของตนอย่างเต็มที่ตามความสามารถ  กล้าแสดงออก มีทักษะการนำเสนอ
• ครู เป็นผู้อำนวยการเรียนรู้ เป็นที่ปรึกษา ครูได้เทคนิคการตั้งคำถาม ครูได้เรียนรู้พฤติกรรมและความสามารถของนักเรียนเป็นรายบุคคล ครูเล็งเห็นว่าการเรียนรู้จากประสบการณ์จริงนั้นพัฒนาศักยภาพนักเรียน
• ผู้อำนวยการ เห็นการเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในโรงเรียน อาทิ เทคนิควิธีการสอนของครู การใช้สื่อแหล่งเรียนรู้ของครูที่พัฒนาขึ้น พัฒนาการของครูและนักเรียน พฤติกรรมการแสดงออกของนักเรียนระหว่างการจัดการเรียนรู้ในห้องเรียนและนอกห้องเรียน

ซึ่งโรงเรียนมีการเปลี่ยนแปลงทั้ง 4 ด้าน ที่เห็นได้อย่างชัดเจน ดังนี้

• ครู  มีการปรับเปลี่ยนวิธีการสอน  มีความกระตือรือร้นในการสอน  มีการเตรียมการสอน ใช้สื่อและแหล่งเรียนรู้ในชุมชน อย่างหลากหลาย และคุ้มค่า
• นักเรียน  ได้รับการจัดการเรียนรู้ตามความแตกต่างระหว่างบุคคล ได้เรียนรู้ตามความสนใจ เกิดความกล้าแสดงความคิดเห็น กล้าแสดงออก  มีความคิดสร้างสรรค์สามารถออกแบบกิจกรรมต่าง ๆ ได้  นักเรียนอยากเรียนรู้อย่างกระตือรือร้น
• ผู้อำนวยการ มีการพัฒนาตนเองเพื่อที่จะเป็นโค้ช ให้กับครู  และเป็นผู้นำทางวิชาการ
• ชุมชน เกิดการมีส่วนร่วมในการจัดการศึกษา ดูแลเอาใจใส่การเรียนของบุตรหลานมากขึ้น เกิดความสัมพันธ์ที่ดีต่อกันมากขึ้น เช่น ปราชญ์ชาวบ้านอาสามาช่วยสอนเกี่ยวกับภูมิปัญญาในชุมชนให้นักเรียน

โรงเรียนบ้านห้วยน้ำดำ โรงเรียนนำร่องพื้นทีนวัตกรรมการศึกษาจังหวัดสตูล มีความมุ่งมั่นให้นักเรียนพัฒนาศักยภาพของตนเองอย่างเต็มที่ รู้จักวางแผน และแก้ไขปัญหา โดยเรียนรู้จากประสบการณ์จริงจากการลงพื้นที่ปฏิบัติด้วยตนเอง เพื่อที่จะได้รู้จักคุณค่าของภูมิปัญญาท้องถิ่นและร่วมกันอนุรักษ์ไว้ ซึ่งโรงเรียนพร้อมที่จะขับเคลื่อนงานอย่างเต็มที่เพื่อบรรลุสู่เป้าหมาย แต่การทำงานต้องการบุคลากรสนับสนุน เพื่อช่วยให้ครูได้จัดการสอนอย่างเต็มที่ และในส่วนของการย้าย หรือบรรจุแต่งตั้งครู/ผู้บริหาร เข้ามาในโรงเรียนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาต้องการให้ผ่านการกลั่นกรองเป็นกรณีพิเศษ มีใจที่จะพัฒนา และเห็นความสำคัญในการขับเคลื่อนพื้นที่นวัตกรรมการศึกษาร่วมกัน คำนึงถึงความสุขของผู้เรียนเป็นสำคัญ เพื่อจะได้มองเห็นเป้าหมายการทำงานในแบบเดียวกัน

ติดตามอื่น ๆ ได้ที่

ผู้เขียน/สัมภาษณ์ : นิฎฐา ขุนนุช
ผู้ให้สัมภาษณ์ : รัชนี  ทองเงิน (อดีตผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านห้วยน้ำดำ บทสัมภาษณ์ พ.ศ. 2564)
กราฟิกดีไซน์เนอร์ : อิศรา โสทธิสงค์, เก ประเสริฐสังข์
ผู้อัพโหลดคอนเทนต์ : ภัชธีญา ปัญญารัมย์

• Facebook
• Twitter
• Line